Cục Dân số: Luật Dân số - Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho công tác dân số và phát triển

Tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ cho công tác dân số

Việc xây dựng Luật Dân số nhằm thể chế hóa quan điểm của Đảng về công tác dân số tại Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017, Nghị quyết số 42-NQ/TW ngày 24/11/2023, Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW và Nghị quyết số 72-NQ/TW ngày 09/9/2025.

Mục đích của Luật là tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ, góp phần thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng về dân số, khắc phục hạn chế, tồn tại và đáp ứng yêu cầu công tác dân số phát triển trong tình hình mới.

Luật được xây dựng trên quan điểm thể chế hóa kịp thời, đầy đủ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, kế thừa các quy định của Pháp lệnh Dân số, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong công tác dân số; tham khảo kinh nghiệm pháp luật quốc tế, phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật tập trung quy định về: duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; nâng cao chất lượng dân số; truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; và các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số. Phạm vi này phù hợp với 4 chính sách lớn đã được Chính phủ thông qua, không chồng chéo với các luật khác.

Luật kế thừa các quy định còn phù hợp của Pháp lệnh Dân số năm 2003, đồng thời tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế để xây dựng quy định mới phù hợp với thực tế Việt Nam. Dự thảo Luật được hoàn thiện theo hướng chỉnh lý 10 điều, sửa 1 điều, bãi bỏ 26 điều của Pháp lệnh Dân số năm 2003 và bổ sung 15 điều mới về truyền thông, vận động, giáo dục dân số; điều chỉnh quy mô, cơ cấu, phân bố dân số; nâng cao chất lượng dân số; và các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số.

So với Pháp lệnh trước đây, dự án Luật quy định cụ thể hơn các chính sách, biện pháp nâng cao chất lượng dân số, truyền thông, vận động, giáo dục về dân số.

Bổ sung nhiều điểm mới, đáp ứng yêu cầu phát triển

Dự thảo Luật Dân số có nhiều điểm mới quan trọng, thể hiện rõ định hướng chuyển trọng tâm chính sách từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, cụ thể gồm:

Duy trì mức sinh thay thế: Tăng thời gian nghỉ thai sản, hỗ trợ tài chính khi sinh con, bổ sung tiêu chí ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật.

Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh: Cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức (trừ trường hợp chẩn đoán, điều trị bệnh di truyền liên quan đến giới tính). Khuyến khích đưa nội dung “không trọng nam hơn nữ” vào hương ước, quy ước cộng đồng; đình chỉ người hành nghề y tiết lộ giới tính thai nhi trái quy định.

Thích ứng với già hóa dân số: Hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi, phát triển nguồn nhân lực chăm sóc, cung cấp và xử lý thông tin, thông báo, tố giác hành vi xâm phạm hoặc cản trở người cao tuổi thực hiện các quyền hợp pháp.

Nâng cao chất lượng dân số: Thực hiện tư vấn, khám sức khỏe trước kết hôn; sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh.

Các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dân số: Quy định rõ về nguồn nhân lực, kinh phí nhằm bảo đảm cho hoạt động dân số hiệu quả, bền vững.

Trên cơ sở ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (Thông báo số 3758/TB-VPQH ngày 13/10/2025), ý kiến thẩm tra của Ủy ban Văn hóa và Xã hội (Báo cáo số 1154/BC-UBVHXH15 và 1241/BC-UBVHXH15) cùng ý kiến của các đại biểu Quốc hội (Báo cáo số 4101/BC-VPQH ngày 01/11/2025), Bộ Y tế sẽ tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu, hoàn thiện và chỉnh lý dự thảo Luật, xin ý kiến Chính phủ trình Quốc hội xem xét.

Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Dân số và phát triển có mối quan hệ hữu cơ, chặt chẽ, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của nhau. Phát triển kinh tế - xã hội tạo điều kiện nâng cao chất lượng dân số, trong khi yếu tố dân số phải được lồng ghép trong chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển các cấp.

Dự thảo Luật Dân số đã thể chế hóa việc chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, tập trung quy phạm hóa bốn chính sách lớn: duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; và nâng cao chất lượng dân số.

Với ý nghĩa đó, dự thảo Luật Dân số đang được Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10, hứa hẹn tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho công tác dân số Việt Nam trong giai đoạn mới.