Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Bảo tồn nghệ thuật trang trí trên Paning của người Chăm

Bá Minh Truyền - 14:49, 02/06/2025

Paning là một loại hình nghệ thuật trang trí rất quan trọng trong đời sống văn hóa tín ngưỡng của người Chăm. Họa tiết Paning xuất hiện trong các lễ hội Rija và đám tang với chức năng trang trí, ngăn cách một không gian riêng mang tính thiêng liêng. Nghệ thuật vẽ thủ công Paning làm tấm trướng trang trí trong các lễ tục có nguy cơ mai một theo thời gian. Do đó, vấn đề bảo tồn nghệ thuật vẽ Paning mang tính cấp bách.

Gia đình bà Sử Gia Trang ở Khu phố Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận trang trí Paning trong nghi lễ Patrip
Gia đình bà Sử Gia Trang ở khu phố Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận trang trí Paning trong nghi lễ Patrip

Những hoạt cảnh trên tấm trướng Paning

Bố cục họa tiết Paning gồm có 3 phần chính, được chia làm 3 mặt và phân khối thành 3 tầng không gian trang trí, miêu tả các hoạt động của lễ hội Rija, lễ hỏa táng và hoạt cảnh về đời sống lao động của người Chăm.

Mặt bên trái miêu tả hình ảnh 6 người phụ nữ Chăm đang đội mâm lễ vật đi cúng lễ, theo sau là 3 người đàn ông trên tay có cầm roi mây. Dựa trên họa tiết này, có thể dự đoán họ là những người đang đi tham gia lễ hội. Ở tầng thứ hai, có hai người phụ nữ đang phi ngựa rất khẩn trương, trên đầu có đội nón lá. Phía sau là hình ảnh một người phụ nữ đang đánh xe trâu bước theo, có mang theo cờ tam sắc, lộng che nắng và hai người phụ nữ tháp tùng, hộ tống đi cùng. Ở tầng thứ ba miêu tả các linh thú như con kỳ lân, con rồng, con chim phượng hoàng, con cọp và con ngựa. Bay trên bầu trời dẫn đầu là con chim và đi sau cùng là con rồng. Tất cả, cùng đi một hướng về không gian đang tổ chức lễ hội.

Các hoạt cảnh trong đời sống của người Chăm thể hiện trên tấm Paning. Ảnh_ Quản Trọng Tuân.
Các hoạt cảnh trong đời sống của người Chăm thể hiện trên tấm Paning. Ảnh: Quản Trọng Tuân

Mặt trung tâm (chính giữa) là hoạt cảnh về Lễ hội Rija đang múa lễ, bày trí các lễ vật và chân dung người đàn ông trong trang phục quan lại đại thần đang diện kiến buổi lễ. Xung quanh bà Rija đang múa có nhạc công đánh trống Ginang, nghệ nhân vỗ trống Baranâng, nghệ nhân thổ kèn Saranai, người thổi sáo trúc và người kéo đàn nhị mai rùa. Bà Rija sử dụng đạo cụ chiếc quạt giấy để múa lễ, hai người phụ nữ ngồi trên chiếc ngai vàng thưởng thức buổi biểu diễn. Ở tầng trên cùng là ba quan lại có bộ râu dài qua ngực đang ngồi trong một ngôi đền, đầu đội mũ mão, mặc long bào và chân mang hia. Ở bên ngoài, có hai người đàn ông đang mang đồ ăn và thức uống đến phục vụ.

Mặt bên phải diễn tả hoạt cảnh một người đàn ông đang đánh xe trâu, đi theo phía sau có ba người đàn ông, tay cầm chiếc khăn tay, roi mây và giỏ chiết đan tre đựng đồ dùng cúng lễ. Mọi người cùng hướng về phía bà Rija đang múa lễ. Căn cứ vào hoạt cảnh có thể dự đoán họ đang đi tham gia hành lễ Rija. Ở tầng thứ hai, có ba người phụ nữ đang cưỡi ngựa đi trước, hai người đàn ông đang khiêng chiếc kiệu, ở hai bên chiếc kiệu có hai người phụ nữ cầm lộng che. Ở tầng trên cùng có con cọp đi dẫn đường, con ngựa đang cưỡi con voi, đi theo sau là con trâu đang cưỡi con kỳ lân. Con rồng bay lên cao mang theo lá cờ đi đầu cùng hướng về không gian tổ chức lễ hội.

Tấm trướng Paning sử dụng trong nghi lễ Rija
Tấm trướng Paning sử dụng trong nghi lễ Rija

Đặc điểm của nghệ thuật trang trí Paning

Các tấm Paning được vẽ trên chất liệu nền vải màu trắng hình chữ nhật, sau đó được may thêm đường viền trang trí màu đỏ, màu vàng hoặc màu xanh tùy theo dòng tộc, sở thích của người dùng. Màu mực chủ đạo là đen, nâu, vàng, xanh, trắng và đỏ. Những ý tưởng phổ biến được miêu tả trên tấm trướng Paning là các hoạt cảnh trong đời sống, Lễ hội Rija và lễ hỏa táng của người Chăm. Hoạt cảnh thường xuất hiện trên Paning là chiếc xe trâu, một loại phương tiện vận chuyển nông sản và đi lại rất phổ biến trong cộng người Chăm. Hình ảnh các con vật như kỳ lân, phượng hoàng, rồng, cọp, ngựa, voi, con nai và con bò. Các con vật được xây dựng, thiết kế theo một bố cục phân tầng thể hiện vị trí, vai trò quan trọng của chủ nhân cưỡi linh thú đến tham gia lễ hội.

Chức năng của Paning dùng để trang trí, tạo vách ngăn làm không gian thiêng. Tấm Paning sử dụng treo trong lễ hỏa táng miêu tả chi tiết về nhà hỏa táng, chân dung các thầy Basaih và nhà Kut. Còn Paning dùng trong lễ Rija thường có họa tiết bà Rija tay đang cầm chiếc quạt giấy múa lễ, miêu tả bà Rija ngồi trên xích đu tái diễn hoạt cảnh đưa đu trong nghi lễ Rija Praong. Ngoài ra, hình ảnh các mâm cỗ bồng (Thong Hala) được trang trí bằng những lá trầu xếp tầng, thắp sáng bằng sáp ong là chi tiết, dấu hiệu dễ dàng nhận biết tấm Paning dùng trong nghi lễ Rija.

Tranh vẽ Paning sử dụng trong lễ hỏa táng
Tranh vẽ Paning sử dụng trong lễ hỏa táng

Nghệ nhân vẽ tấm trướng Paning là những người có năng khiếu về mỹ thuật, hội họa, không bắt buộc phải gia nhập vào môn phái ông Maduen hay ông Basaih. Do đó, các nghệ nhân dân gian sinh hoạt bình thường được tự do sáng tác các tác phẩm nghệ thuật để phục vụ trang trí trong các nghi lễ. Các tác phẩm nghệ thuật vẽ trên Paning phản ánh bức tranh hiện thực, sinh động, khắc họa các chân dung về đời sống sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo một cách chấm phá, cô động nhưng vẫn chuyển tải đầy đủ các quan niệm về nhân sinh quan và vũ trụ luận của người Chăm.

Giải pháp bảo tồn nghệ thuật vẽ tranh Paning

Nghệ nhân hoạt động trong loại hình nghệ thuật vẽ trang trí tấm trướng Paning đã ít và ngày càng khó tìm kiếm người nối tiếp, kế thừa kỹ thuật vẽ tranh dân gian. Do đó, cần có kế hoạch điều tra, thống kê các nghệ nhân còn hoạt động nghề vẽ tranh trang trí. Từ đó, có cơ sở vận động nghệ nhân truyền dạy lại kỹ thuật vẽ tranh cho các đối tượng là chức sắc Basaih, ông Maduen và các thế trẻ có năng khiếu hội họa nhằm mục đích bảo tồn nghệ thuật vẽ tranh thủ công dân gian.

Tranh vẽ Paning đang trưng bày phục vụ nghiên cứu và tham quan tại Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm Ninh Thuận
Tranh vẽ Paning đang trưng bày phục vụ nghiên cứu và tham quan tại Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Chăm Ninh Thuận

Khuyến khích các nghệ nhân trình diễn kỹ thuật vẽ tranh Paning trong các sự kiện văn hóa, lễ hội để giáo dục, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của tranh dân gian trong văn hóa, nghi lễ tín ngưỡng và tôn giáo. Bên cạnh đó, xây dựng chính sách hỗ trợ các nghệ nhân đang bảo tồn nghệ thuật vẽ tranh Paning. Các cơ quan, ban, ngành chức năng có sự quan tâm xây dựng hồ sơ công nhận nghệ nhân dân gian cho các nghệ nhân đang thực hành nghệ thuật vẽ tranh trang trí.

Hội đồng Chức sắc Chăm Bàlamôn giáo và Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Ninh Thuận sớm xây dựng các đề án nghiên cứu, sưu tầm Paning hướng đến phục chế, sao chép phục vụ trong lễ nghi để đảm bảo tính mỹ thuật và quy chuẩn của tín ngưỡng, tôn giáo. Qua đó, loại bỏ những tấm trướng Paning không phù hợp với thuần phong mỹ tục của người Chăm.

Đặc biệt, có thể lồng ghép nội dung bảo tồn tranh Paning vào Dự án 6 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 (Chương trình MTQG 1719). Thông qua Dự án này, các địa phương có thể xây dựng mô hình bảo tồn nghệ thuật Paning, góp phần tôn vinh các giá trị bản sắc văn hóa dân tộc, lan tỏa những nét đặc sắc và tiêu biểu về thế giới quan của người Chăm qua nghệ thuật hội họa. 

Ý kiến độc giả
Mã bảo mật
Tin cùng chuyên mục
Phục dựng nét đẹp văn hóa tín ngưỡng của người Chăm Hroi

Phục dựng nét đẹp văn hóa tín ngưỡng của người Chăm Hroi

Trong đời sống văn hóa và tín ngưỡng tâm linh của cộng đồng người Chăm Hroi (nhánh địa phương của dân tộc Chăm) ở xã Vân Canh, tỉnh Gia Lai gắn với các lễ hội truyền thống diễn ra quanh năm như: Lễ cầu mưa, Lễ hội mặt trời - mặt trăng, Lễ đổ đầu… Mỗi lễ hội có nét đặc trưng riêng, nhưng độc đáo nhất là Lễ cúng thần làng (Quai yang cham).
Tạo động lực mới từ Đại hội Đảng bộ Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Tuyên Quang

Tạo động lực mới từ Đại hội Đảng bộ Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Tuyên Quang

Dân tộc - Tôn giáo - Vũ Mừng - 20:10, 28/07/2025
Chiều 28/7, Đảng bộ Sở Dân tộc và Tôn giáo tỉnh Tuyên Quang long trọng tổ chức Đại hội lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030.
Nguồn lực từ Chương trình MTQG 1719: “Trao mái ấm” cho hộ nghèo ở vùng nghèo DTTS

Nguồn lực từ Chương trình MTQG 1719: “Trao mái ấm” cho hộ nghèo ở vùng nghèo DTTS

Dân tộc - Tôn giáo - Phạm Tiến - 20:00, 28/07/2025
Trải qua gần 5 năm thực hiện, nội dung hỗ trợ nhà ở, Dự án 1 thuộc Chương trình MTQG 1719 đã hỗ trợ xây mới và sửa chữa được 42.567 ngôi nhà. Không chỉ là “trao mái ấm”, nội dung hỗ trợ nhà ở tại Dự án 1 còn trao cho hộ nghèo vùng đồng bào DTTS niềm tin, động lực mạnh mẽ để vươn lên trong cuộc sống.
“Bắt cóc Online”: Từ cú điện thoại đến hiểm họa khôn lường

“Bắt cóc Online”: Từ cú điện thoại đến hiểm họa khôn lường

Pháp luật - Hồng Phúc - 18:02, 28/07/2025
Trong thời đại số, mạng xã hội không chỉ là công cụ kết nối mà còn trở thành nơi ẩn nấp lý tưởng cho những kẻ có hành vi xâm hại, bắt cóc trẻ em. Chỉ với vài tin nhắn làm quen, một cuộc gọi Video, hay lời hứa hẹn ngọt ngào, nhiều đứa trẻ đã tự ý rời khỏi nhà để gặp người lạ. Những kẻ bắt cóc giờ đây không cần rình rập ngoài cổng trường, bởi chúng đã có “chìa khóa” tiếp cận nạn nhân ngay từ chiếc điện thoại.
Đồng bào giáo xứ Plơi Ia Ba sống “Tốt đời, đẹp đạo”

Đồng bào giáo xứ Plơi Ia Ba sống “Tốt đời, đẹp đạo”

Dân tộc - Tôn giáo - Ngọc Thu - 17:52, 28/07/2025
Thực hiện đúng giáo lý, giáo luật, các chủ trương đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước, đó là đường hướng hoạt động phát triển của đồng bào công giáo ở giáo xứ Plơi Ia Ba, xã biên giới Ia Pnôn, tỉnh Gia Lai trong bao năm qua.
Dịch tả lợn châu Phi: Một số dấu hiệu nhận biết thịt lợn bị nhiễm bệnh

Dịch tả lợn châu Phi: Một số dấu hiệu nhận biết thịt lợn bị nhiễm bệnh

Sức khỏe - Minh Nhật - 17:03, 28/07/2025
Cả nước hiện ghi nhận hàng trăm ổ dịch tả lợn châu Phi, và con số này vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.
Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Lễ hội Pang Phoóng của dân tộc Kháng

Trong danh mục 23 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, tỉnh Điện Biên có 1 di sản thuộc loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng là Lễ hội Pang Phoóng (Tạ ơn) của cộng đồng dân tộc Kháng, xã Rạng Đông, huyện Tuần Giáo.
Bới đất tìm trường sau cơn lũ

Bới đất tìm trường sau cơn lũ

Giáo dục - Thanh Hải - 15:04, 28/07/2025
Ngày 28/7, cán bộ, giáo viên Trường Phổ thông Dân tộc bán trú Tiểu học Mỹ Lý 2 (Mỹ Lý, Nghệ An) có mặt tại điểm chính, phối hợp cùng lực lượng địa phương, phụ huynh học sinh bới đất tìm trường sau cơn lũ. Mồ hôi hòa lẫn nước mắt trong xót xa, tiếc nuối.
Nghĩa xóm, tình làng trong xóa nhà tạm ở vùng cao Quảng Ninh

Nghĩa xóm, tình làng trong xóa nhà tạm ở vùng cao Quảng Ninh

Xã hội - Mỹ Dung - 15:00, 28/07/2025
"...Họ hàng, bạn bè, xóm giềng ai có gì giúp nấy, người cho thùng sơn cũ, người giúp chở vật liệu, người phụ lợp mái, người cho ít gạch...", là chia sẻ của anh Lỷ Tắc Quay ở thôn Nà Nhái, xã Bình Liêu (Quảng Ninh) - một hộ thuộc diện được hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát. Thời gian qua, ngoài sự hỗ trợ từ Nhà nước, thì sự chung tay của bà con, lối xóm đã giúp nhiều hộ dân nơi vùng cao hoàn thiện những căn nhà vững chãi đúng hẹn, để bà con an cư trước mùa mưa bão.
Đắk Mil giữ mạch tín dụng thông suốt, phục vụ người dân tận nơi

Đắk Mil giữ mạch tín dụng thông suốt, phục vụ người dân tận nơi

Kinh tế - Mai Hương - 14:42, 28/07/2025
Sau ngày 1/7/2025, khi việc sắp xếp lại đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức có hiệu lực, Phòng Giao dịch Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) Đắk Mil, tỉnh Lâm Đồng đã chủ động duy trì hiệu quả hoạt động, đảm bảo không gián đoạn, đáp ứng kịp thời nhu cầu vay vốn của người dân.
Đậm chất quê nơi chợ phiên Hà Giang

Đậm chất quê nơi chợ phiên Hà Giang

Sắc màu 54 - Khánh Huyền - 14:40, 28/07/2025
Mỗi sáng cuối tuần, trong làn sương mỏng trên triền núi đá, bước chân người lại rộn ràng đổ về chợ phiên Phương Độ và Phương Thiện - hai phiên chợ truyền thống của đồng bào các DTTS ở phường Hà Giang 1, tỉnh Tuyên Quang. Trải nghiệm với chợ phiên này sẽ được cảm nhận hơn về hình ảnh trao đổi hàng hóa của đồng bào DTTS, cảm nhận hơn về không gian văn hóa đậm đà bản sắc đầy chất quê hương nơi vùng núi Tuyên Quang .
Nhiều đường giao thông tại xã vùng cao Măng Ri bị sạt lở, nguy cơ đứt gãy

Nhiều đường giao thông tại xã vùng cao Măng Ri bị sạt lở, nguy cơ đứt gãy

Trang địa phương - Ngọc Chí - 14:35, 28/07/2025
Ngày 28/7, ông Phạm Xuân Quang - Chủ tịch UBND xã Măng Ri, tỉnh Quảng Ngãi, cho biết, do ảnh hưởng của mưa bão, nhiều đường giao thông quan trọng trên địa bàn xã đã bị sụt lún, sạt lở, ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc đi lại và vận chuyển hàng hóa của người dân.